Spółka cywilna jest jedną z najczęściej wybieranych form prowadzenia działalności gospodarczej – jest ich w Polsce 300.000 wobec 500.000 spółek handlowych, a wiele z nich stanowi dwuosobowe spółki cywilne. W przypadku śmierci wspólnika dwuosobowej spółki cywilnej, spółka przestaje istnieć. W praktyce powodowało to dotychczas szereg problemów – zarówno dla spadkobierców, np. uzyskanie dostępu do rachunku bankowego spółki, jak i byłego wspólnika – wygaśnięcie umów o pracę z pracownikami. W związku z tym nowa ustawa o zarządzie sukcesyjnym z lipca 2018 r. miała dać szanse na (1) dalsze funkcjonowanie spółki (2) oraz ochronić interesy majątkowe spadkobierców.
Kiedy i jak powołać zarządcę?
Po pierwsze, ustawa wydłuża okres trwania spółki cywilnej do przynajmniej 2 miesięcy po śmierci wspólnika, jeżeli przed śmiercią wspólnik nie ustanowił zarządcy. W tym okresie istnieje możliwość ustanowienia zarządcy przez małżonka albo spadkobiercę za zgodą osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Ułamek ten odnoszony jest do części przedsiębiorstwa, która podlega dziedziczeniu (zazwyczaj ½ istniejącego przedsiębiorstwa). Zgoda na powołanie zarządcy wymaga aktu notarialnego, ale spadkobiercy mogą wyrazić zgodę w różnym czasie i u różnych kancelariach notarialnych. Po uzyskaniu przez notariusza wymaganych zgód, powołanie zarządcy jest zgłaszane przez notariusza do CEIDG. Póki co, taka funkcjonalność nie została jednak „technicznie” udostępniona w CEIDG.
Możliwość dalszego istnienia spółki
Jeżeli spadkobiercy powołali zarządcę, spadkobiercy zmarłego wspólnika wchodzą do spółki cywilnej na jego miejsce. Ustawa przewiduje jednak możliwość wyrażenia sprzeciwu przez wspólnika na wstąpienie spadkobierców do spółki. Sprzeciw należy wyrazić w terminie 14 dni po otrzymaniu przez wspólnika informacji od zarządcy o wstąpieniu spadkobierców. Wspólnik może nie wyrazić zgody na wstąpienie spadkobierców – w takim przypadku spółka ulega rozwiązaniu z chwilą otrzymania przez zarządcę sprzeciwu. Warto również zwrócić uwagę, że do chwili wyrażenia sprzeciwu to wspólnik jest uprawniony do podejmowania wszelkich czynności związanych ze spółką.
Sytuacje, w których warto ustanowić zarządcę dla wspólnika spółki
W przypadku dwuosobowej spółki cywilnej, skorzystanie z instytucji zarządcy sukcesyjnego ma rację bytu w dwóch przypadkach. Po pierwsze, gdy umowa spółki cywilnej przewiduje wstąpienie spadkobierców do spółki. Drugi przypadek ma miejsce, jeżeli spadkobiercy uzgodnili z żyjącym wspólnikiem, że wyrazi zgodę na ich wstąpienie spadkobierców do spółki, a umowa spółki nie zawiera postanowienia o wstąpieniu spadkobierców. W pozostałych przypadkach ustanowienie zarządcy sukcesyjnego nie przyniesie istotnych korzyści dla spadkobierców. Spadkobiercy mogą bowiem bez powoływania zarządcy sami wykonywać istotne czynności, takie jak weryfikacja majątku w spółce.